Samenzweringsdenken: Deel 1 – Jurgen Ceder
Categories: Gemeenskap, Internasionale denkers, Maatskaplik
Blijkens de resultaten van het onderzoeksbureau IFOP zou 80 procent van de Fransen in minstens één samenzweringstheorie geloven. Zo denkt 55 procent van de Fransen dat hun regering samenspant met de farmaceutische industrie om de gevaren van vaccins te verzwijgen. Niet minder dan 16 procent is ervan overtuigd dat de maanlandingen nooit hebben plaatsgevonden. En de helft van de jongeren in “kansarme” wijken gelooft dat de CIA de aanslag op Charlie Hebdo (een Frans satirisch weekblad) heeft georganiseerd.
Samenzweringstheorieën zijn niet nieuw. Toen de Romeinse generaal Aetius in 451 de Hunnen van Attila overwon in de Slag bij de Catalaunische Velden, kon een deel van het verslagen leger achteraf toch uit de Romeinse omsingeling ontsnappen.
De 7e-eeuwse historicus Fredegar dacht er het zijne van. Volgens hem liet Aetius de Hunnen bewust ontsnappen om het machtsevenwicht tegenover zijn eigen Visigotische bondgenoten in stand te houden. En hij zou ook nog eens 10.000 goudstukken van Attila hebben gekregen.
Bedolven onder informatie
Indien Fredegar vandaag zou leven, zou hij de webstek “Aetius-truth.com” vol schrijven en daarop ook een paar bladzijden wijden aan de wereldheerschappij van de Illu- minati, het besproeien van de bevolking met giftige stoffen via “chemtrails” en de moord op prinses Diana in opdracht van de Britse monarchie. Ik wil niet lacherig doen over alle samenzweringstheorieën, maar de ernstigere vormen, zoals over 9/11, gaan vaak samen met klinkklare onzin, zoals de bewering van David Icke dat de aarde heimelijk wordt overgenomen door buitenaardse reptielen.
Het internet is een belangrijke factor in de populariteit van samenzweringstheorieën. Men zou nochtans het omgekeerde mogen verwachten: de massa aan direct beschikbare informatie biedt ongekende mogelijkheden om alle ongewone beweringen te controleren op hun juistheid. Toen Global Research (één van de bekendste verspreiders van complottheorieën) in 2015 het bericht lanceerde dat Turkije de Bosporus had afgesloten voor Russische schepen, kon je via de scheepvaartwebstek Marine Traffic Russische tankers door de Dardanellen zien varen.
Maar zo werkt het niet. Net de overvloed van informatie op het internet brengt ons ertoe selectief te zijn met wat we nog willen lezen. Berichten die onze bestaande opvattingen ondersteunen, krijgen daarbij systematisch de voorkeur, een neiging die wordt verstrekt door de algoritmes van sociale media zoals Facebook.
Wie gelooft in complottheorieën kan zich gemakkelijk omringen met eenzijdige informatiebronnen én gelijkgezinde vrienden. Er is nauwelijks een bizarre mening waarvoor je niet ergens op internet bevestiging vindt.
Sheeple
Veel van de aantrekkingskracht van samenzweringstheorieën berust op een drang naar zingeving. In een complexe en chaotische wereld helpen allesomvattende visies over complotten vanwege de CIA, de wapenfabrikanten, de rozenkruisers, de loge, de Joden of Opus Dei ons om belangrijke politieke gebeurtenissen in een breder kader te plaatsen. Dat een gestoorde eenling president Kennedy kan vermoorden, of een stel Arabieren na een amateuristische vliegopleiding 3.000 mensen kunnen doden in het financiële hart van de machtigste staat van deze planeet, komt ons onlogisch voor. Dus gaan we op zoek naar diepere, verborgen redenen.
Bovendien, wie zich inlaat met samenzweringstheorieën krijgt de vleiende indruk te behoren tot een exclusieve club van “meerweters”. Eens je overtuigd bent dat geheime machten achter de schermen aan alle touwtjes trekken, lijken alle mensen die dit niet zouden snappen op een bende naïevelingen. “Sheeple” (een samentrekking van sheep en people) is een veel voorkomende beschrijving voor het “schapenvolk” dat geen idee heeft dat het wordt geleid en uitgebuit door onbekende krachten.
Erosie van het gezag
Het huidige, gunstige klimaat voor de verspreiding van complottheorieën is niet enkel het gevolg van het internet. Er heerst ook een ongekende gezagscrisis bij een aantal traditionele bronnen van autoriteit. Kranten en televisiezenders hebben te lang hun nieuwsinhoud laten vervormen door van ideologische overwegingen en politieke correctheid. Dat heeft hun geloofwaardigheid ondermijnd en zorgt ervoor dat hun weer- werk tegen populaire samenzweringstheorieën weinig effect heeft.
Ook het gezag van politici is compleet geërodeerd. Hun beweringen van het tegendeel betekenen voor complotdenkers geen ontkrachting van hun theorieën, eerder een bevestiging van de waarheden die moedwillig verborgen worden ten voordele van hogere belangen.
De ideologische afstand tussen het volk aan de ene kant en de pers en de politiek aan de andere kant, zorgt ervoor dat samenzweringstheorieën, een traditionele bezigheid van links, nu ook steeds meer in het rechtse kamp voorkomen. De eerste complottheorie die een massale aanhang kreeg, vooral ter linkerzijde, was het idee dat de moord op Kennedy het werk was van geheime krachten (de CIA, om precies te zijn).
Veel mensen geloven dat de film “JFK” van Oliver Stone meer waarheid bevat dan het officiële rapport van de Warren Commission. Vandaag zijn degenen die denken dat MH17 eigenlijk werd neergehaald door de Oekraïners, of die het gebruik van chemi- sche wapens door Assad afdoen als opgezet spel, eerder ter rechterzijde te vinden.
Complotdenkers van links en rechts vinden elkaar steeds vaker aan de randen van het politieke debat.
Hermetisch gesloten
Uit ervaring weet ik dat het niet gemakkelijk is om een debat te beginnen met iemand die in een samenzweringstheorie gelooft. Eén de belangrijkste verdedigingsmechanismen van het complotdenken is een hermetisch gesloten denkkader. Wanneer je bijvoorbeeld verwijst naar een krantenartikel zullen ze dat afdoen als deel van het complot: wat verschijnt in de “msm” (mainstream media) is verdacht en eerder een bijkomende aanwijzing dat de theorie over verborgen krach- ten klopt.
Duidelijk aantoonbare gebeurtenissen (zoals de islamitisch geïnspireerde moordpartij op de redactie van Charlie Hebdo) worden afgedaan als “begaan onder valse vlag” (door anderen uitgevoerd om islamieten de schuld te kunnen geven). De doorgewinterde samenzweringsgelovige beschikt zo over een uitgebreid instrumentarium om elk argument te ontkrachten, elk feit te betwisten en de betekenis van zeer moeilijk te betwisten feiten om te keren en te kaderen ten gerieve van de eigen visie.
Betekent dit dan (met inachtneming van alle overwegingen die verklaren hoe het politieke complotdenken tot stand komt en kan overleven), dat samenzweringstheorieën altijd compleet onjuist zijn? Uiteraard niet. Ik merk trouwens dat deze ideeën soms leven bij mensen die ik zeer hoog inschat en een politieke overtuiging koesteren die nauw bij mijn eigen opvattingen aanleunt.
Niettemin ga ik in deel 2 de redenen geven waarom ik meen dat het zelden een goed idee is om in grote complotten te geloven.
Jurgen Ceder is ‘n Belgiese politikus, juris en lid van sy plaaslike Marnixring-tak. Die artikel is verskaf deur Jan Verleysen, voorsitter van die Marnixring.
No comments yet.